Tango Müziği'nin İlahları-1 "CARLOS DI SARLI'
Yazar: Emrah Altıkulaç
Söze önce “merhaba” diyerek başlamak istiyorum, bir metnin okunurluğu bana göre ilk cümlesine bağlıdır biraz. İlk cümlesinin sıcaklığı okuyanı metne bağlar. Bu sebeple bazı kitapların – Nabokov/Lolita, Knut Hamsun/Açlık, Tolstoy/Anne Karenina, Orhan Pamuk/Yeni Hayat, Adalet Ağaoğlu/Bir Düğün Gecesi gibi- ilk cümleleri gerçek okurların kendi ad/soyadları haline gelmiştir. Tüm bunlardan sebep sıcacık bir “merhaba”!
Tangonun büyük maestrolarını yazmam istendiğinde konuya nereden, nasıl başlayacağımı bilemedim. Sonra yazıya iyi bir başlık bulmakla başlamam gerektiğini düşündüm. İlah kelimesinin sesinde müzik var, müzikle iç içe bir meseleyi anlatırken bu kelimenin yazının isminde bulunmasının çekici olacağına karar verdim. Dini hisleri yüksek olan okuyucular için kelimenin ikinci anlamında kullandığımı ifade etmek isterim. Şimdilerde Tango İlahları’nın bizi delicesine etkileyen tangonun tüm büyüklerini anlatan bir seri olmasını umuyorum.
Öğretici metin yazmak çok fazla yaratıcılık gerektirmemesi açısından kolay olduğu gibi bilginin doğru bir şekilde –olabildiğince eksiksiz- aktarılması açısından da zor. Yazıyı planlarken “Ben Carlos Di Sarli hakkında neler öğrenmek isterim?” sorusuna cevap vermeye çalıştım, yazı planını bu sorunun cevabında olması gerektiğini düşündüğüm “Hayatı, Müzikal Tarihi, Onu Etkileyen Sanatçılar” gibi başlıklar halinde hazırladım. Öğretici metinlerin en büyük başarısı bilginin organize edilmesidir. Aşağıda bilgim yettiğince bunu gerçekleştirmeye çalıştım.
Eski Türk kültüründe meddahlar sahneden çekilirken “Sürç i lisan ettikse affola” cümlesini kurarlardı. Di Sarli anlatımındaki eksiklikleri kabul ediyor ve şimdiden “Sürç i lisan edersem affola.” diyerek Di Sarli’yi anlatmaya geçiyorum.
Di Sarli duyguların lirizmin ustası. “Di Sarli, lirizm, duygular, tango” sözcükleri etrafımda dönüp dururken Bedri Rahmi’nin:
“Seni düşünürken
Bir çakıl taşı ısınır içimde” dizeleriyle içimizdeki derin tutku tangoya ve tutkunun en büyük ustalarından Di Sarli’ye selam göndereyim. Tango ismi geçtiğinde en azından benim içimde bir çakıl taşı muhakkak ısınıyor. Eğer buraya kadar devam eden zırvalamalara dayanabildiysen sevgili okur okumaya devam et. Aşağıda Di Sarli’nin dünyasına biraz biraz hâkim olacaksın. Keyifli okumaların olsun.
CARLOS Dİ SARLİ "El señor del tango"
Hayatı
Hiç kuşkusuz, kendine has tarzıyla tango camiasının en büyük ustalarından biridir Carlos Di Sarli. Besteci, piyanist, orkestra şefi, aranjör, El Señor del Tango.
Di Sarli, 7 Ocak 1903’te Arjantin’in güneyinde bulunan Bahia Blanca’da İtalyan göçmeni bir ailenin sekizinci çocuğu olarak dünyaya gelir.
Ailesi katı Katolik geleneklere bağlıdır, Cayetano olarak vaftiz edilir, Di Sarli ismini daha sonra Carlos olarak değiştirir.
Di Sarli müzisyen bir aileye doğar, bu durum onun müzik kariyerine önemli etkilerde bulunur. Annesi tenor Tito Rusomano’nun kızıdır. Onun büyük kardeşlerinden biri Domingo Williams’ta –Bahia Blanca’da bir konservatuvar- müzik öğretmenidir. Diğer büyük kardeşlerinden biri Nicholas ülkenin önemli baritonlarındandır, yine küçük kardeşi Roque önemli bir piyanisttir.
Di Sarli bir süre büyük kardeşi Domingo’nun eğitim verdiği konservatuvarda klasik müzik eğitimi alır. Klasik müzik eğitimi sürecinde müziğe getirdikleriyle dünyayı etkileyen Chopin, Listz, Debussy gibi klasik müziğin ustalarının izini sürer. Belki de bu arayış onun gelecekte müzikte kendi tarzını ortaya çıkaracağının en önemli göstergelerinden biridir.
Di Sarli’yi internet ortamlarında gördüğümüz siyah gözlüklü fotoğraflarıyla biliriz. Oysa bu fotoğrafların arkasında acı bir hikâye yatar. Babası bir silah dükkânı sahibidir. Di Sarli 13 yaşlarında babasının dükkânında çalışırken silahlardan birinin ateş almasıyla gözlerinden birini kaybeder ve bu olaydan sonra ömrünün sonuna kadar gözlük takmak zorunda kalır.
1916 yılı Di Sarli müzikal tarihinin başlangıç yılıdır. Bu tarihten sonra ölümüne dek devam eden yaşamı “Di Sarli’nin Müzikal Tarihi” başlığı altında incelenmiştir.
1958 yılından itibaren Di Sarli’nin sağlık durumu kötüye gitmeye başlar ve 1960 yılında Di Sarli hayatını kaybeder.
Di Sarli’nin Müzikal Tarihi
Di Sarli’nin müzikle ilişkisi erken yaşlarda başlar. 1916 yılı dolaylarından daha 13 yaşındayken öğretmenlerinin ve babasının hoş karşılamamasına rağmen gezici bir müzik grubuna katılarak Arjantin’in çeşitli şehirlerinde bulunur, bu grupla tango şarkıları ve popüler müziğe ait şarkılar çalar. Bu süreç sonunda La Pampa eyaletine bağlı Santa Rosa şehrine taşınır. Burada yine bir İtalyan göçmeni ve babasının arkadaşı olan Mario Manara’nın yanında iki yıl piyano çalar.
1919 yılı Di Sarli tarihinin dönüm noktalarından biridir. Di Sarli bu yıl Santa Rosa’dan Bahia Blanca’ya döner ve ilk orkestrasını kurar. Bu orkestra ile Arjantin’in çeşitli şehirlerini dolaşır, Buenos Aires’in Kafe Express, Kafe Moka önemli noktalarında konserler verir.
Di Sarli 1923-1927 yılları arasında bandoneonist Anselmo Aieta, Juan Pedro Castillo (The King of Pizzicato) –pizzicato kemanda kısa dokunuşlar-. gibi sanatçılarla çalışır, bunun yanında tangonun en ünlü parçalarından biri olan “Canaro en Paris”in yazarı Alejandro Scarpino üçlüsüne dâhil olur.
Yine bu dönemde ilk çıkışını bir sextetle Chantecler kabaresinde gerçekleştirir. Bir süre sonra kabarenin sahibiyle sorunlar yaşar. Bu dönem çok zorlu bir dönemdir, iş bulmak çok zordur. 1927 yılında viyolonist José Pécora aracılığıyla Osvaldo Fresedo ile tanışır.
1928’de ilk tangolarını T.B.C ve LA Guitarrita isimleri ve RCA Victor etiketiyle kaydeder. Bu kayıtları yaptığı orkestra ile 1931 yılına kadar büyük başarılar kazanır. Yine bu süreçte Bergere, Fenix ve Astral tiyatrolarında çeşitli gösteriler yapar.
Di Sarli, 1934 yılında orkestrası “Sexteto Di Sarli” ismiyle müzikal yolculuğuna devam eder. Bu yıl orkestrasıyla birlikte Kafe Germinal’de konserler verir. Bu gösteri günlerinin birinde kafe sahibi Di Sarli’den gözlüğünü çıkarmasını ister, oysa Di Sarli gözlüğü keyfi takmamaktadır. Di Sarli, kafe sahibiyle tartışır ve Buenos Aires’ten ayrılır. Sonra orkestra “Orquesta Tipica Novel” ismini alır. 1936 yılında tekrar orkestrasına döner, bu dönemde herhangi bir kayıt yapmaz.
Yıl 1939. Tango “Golden Age” altın çağında. Elbette ki bu dönemde Di Sarli adı anılmadan
1940-1941 yılları arası Di Sarli’nin başarısının artık doruğa ulaştığı yıllardır. Bu dönemde Di Sarli orkestrasına Rodriguez Lesenda, Agustín Volpe ve ardından Carlos Acuña eşlik eder. Bu dönem şarkılarında kendi tarzına dönüş izleri görülür.
1941- 1942 yıllarındaki şarkılarda Di Sarli tempoyu yavaşlatır, öze dönüşün bir başka işareti de budur. Şarkılarda cümleler uzar, duygular ön plana çıkar. Duygulara sesiyle Alberto Podesta beden olur.
1944’te Di Sarli orkestrasının tarzının melankolikleştiği görülür. Bu dönem bu melankolikliğe Jorge Durán’ın sıcak sesi eşlik eder. Sonrasında 1948 yılına kadar orkestraya Alberto Podesta ve 1948’de Oscar Serpa eşlik eder. 1948’de Di Sarli orkestradan ayrılır.
1951 yılı Di Sarli şarkılarında seyirci coşkusunun en üst seviyede olduğu yıllardandır. Di Sarli bu yıl Radyo El Mundo’da “Bienvenida a Carlos Di Sarli” ismiyle yeniden program yapmaya başlar. Bu dönemde orkestrası iyice büyümüştür, orkestrada 6 keman, 5 bandoneon ve vokalde Oscar Serpa ve Maria Pomar yer alır.
1956’da Di Sarli orkestrasının müzisyenleri “Los Señores del Tango” ismiyle Di Sarli
tarzına çok benzer bir orkestra oluşturmak için ayrılırlar. Di Sarli orkestrasını neredeyse sıfırdan yeniden oluşturur. Bu dönemde orkestraya Argentino Ledesma ve Rodolfo Galé eşlik eder. Dİ Sarli bu şarkıcılarla birlikte RCA Victor’a kayıt yapmaya devam eder.
Di Sarli 1958’de RCA Victor’dan ayrılıp son kayıtlarını Philips ile yapar.
Golden Age Dönemi ve Di Sarli Tarzı
Di Sarli tarzının gerçek anlamda ortaya çıktığı dönem tangonun “Golden Age” dönemine denk gelir. Golden Age dönemi “Altın Çağ Keskin Ritmler, Altın Çağ Yumuşak Ritmler, Altın Çağ Pürüzsüz/Kaygan/Akıcı, Altın Çağ Lirik, Altın Çağ Dramatik/Çarpıcı/Etkileyici” gibi tarzları içerir.
Di Sarli’nin ilk zamanları “Altın Çağ Yumuşak Ritmler” tarzındadır. Yumuşak ritimli tangolarda “rik-tik-tik” ritimleri vardır ancak ön plana çıkmaz. Vokallerin eşlik ettiği bu tarzdaki tangolarda şarkıcı orkestranın ritmine yakın durur. Öne çıkan ya da çıkmayan “rik-tik” ritimleri tarzlar arasındaki farkların en belirleyici özelliklerindendir.
Di Sarli’nin çoğu enstrümantalleri “Altın Çağ Pürüzsüz/Kaygan/Akıcı” tarzdadır. Bu tarz; pürüzsüz, kaygan, akıcı tango müziği kategorisinde yer alan tangolar genellikle ““rik-tik-tik”” aksanı olmayan ve belirgin kreşendo (gittikçe yükselen sesler), çarpıcı duraklamalar, ağırlaştırılmış vuruşlar gibi dramatik tango müziği ögelerine de rastlanmayan enstrümantal müziği içerir. Ritm melodinin altında çok kısık bir şekilde melodiyi takip eder.
Di Sarli/Rufino, Di Sarli/Duran şarkıları “Altın Çağ Lirik” tarzdadır. Altın Çağ boyunca şarkıcı kimi zaman orkestra ile birlikte söylemiş kimi zaman da orkestra şarkıcı için çalmıştır. Lirik tangolarda şarkıcı ritme bağlı kalmaz, müziğin lirik yapısını vurgular.
Onu Etkileyen Sanatçılar
1927 yılı Di Sarli tarihinin dönüm noktalarından biri olur. Di Sarli, 1927 yılında viyolonist José Pécora aracılığıyla Osvaldo Fresedo ile tanışır. Fresedo o tarihte temiz, narin ve melodik
tarzıyla Buenos Aires’te tango müziğinin önemli isimlerinden biridir. Öyle ki şehrin şık ve önemli mekânlarında birden fazla orkestrayı yönetir. Fresedo ile buluşma geleceğin büyük maestrosu için büyük bir fırsattır. Di Sarli, Fresedo’nun orkestrasına dâhil olur. Fresedo Di Sarli tarihinin önemli simalarından biri ve onun idolü olur. Di Sarli tarzında Fresedo kokusu duyumsanır. Tango tarihinin bu önemli buluşması sıkı bir dostluğu beraberinde getirir.
Birlikte Çalıştığı Şarkıcılar
1929 yılında Roberto Deinere Di Sarli orkestrasına dâhil olur ve Di Sarli onunla birlikte ilk vokalli albümü olan Sos Una Fiera’yı kaydeder. Daha sonra 1934 yılına kadar orkestraya Santiago Davincenzi, Fernando Diaz ve Ernesto Fama katılır.
1939’dan itibaren Di Sarli orkestrasına –bu dönem Altın Çağ’a denk gelmektedir- Roberto Rufino, 1940-1941 yıllarında Rodriguez Lesenda, Agustín Volpe ve ardından Carlos Acuña, 1941-1942 yıllarında Alberto Podesta eşlik eder.
1944-1946 yıllarında Di Sarli kendi tarzına dönmüş ve dahası müziğinde melankolikler izler görülmeye başlanmıştır. Bu dönemde Di Sarli orkestrasına Jorge Durán, 1947’de yeniden Alberto Podesta ve 1948’de Oscar Serpa, 1951’de Di Sarli orkestrasına Oscar Serpa ve Maria Pomar eşlik eder.
Di Sarli 1956 ‘da orkestrasının dağılmasından sonra sıfırdan yeni bir orkestra kurar, bu orkestrada ona Argentino Ledesma ve Rodolfo Galé eşlik eder.
Di Sarli 1958 yılında RCA Victor’dan ayrılıp son kayıtlarını yaparken ona şarkıcılar Jorge Durán ve Horacio Casares eşlik eder.
Di Sarli Tarzına Müzikal Bir Bakış ve Di Sarli Tarzının Ayrım Noktaları
Tangonun müzikal tarihine baktığımızda dönemine göre çığır açan yahut ekol yaratan birçok sanatçı görülür. Di Sarli tango müziğine giriş yaptığında Roberto Firpo ve Francisco Canaro geleneği takip eden orkestralardır.
Aynı zaman dilimde Julio De Caro yenilikçiliğin sembolü olmuş, ekol yaratmıştır. Di Sarli bu iki tarzı benimsememiş, kendi tarzını yaratmıştır.
Di Sarli’nin müzik tarzını çözümlemeye onun tango müziğindeki lirik/romantik tarzın en büyük temsilcisi olduğunu ifade ederek başlanmalıdır. Onun şarkılarını tek kelimeyle ifade etmek gerekirse bu kelime hiç kuşkusuz “gizem” olur. Di Sarli müziğindeki gizem dans edenleri yahut onun şarkılarını dinleyenleri şarkının içinde kaybolmaya yöneltir. Peki, onu diğer sanatçılardan ayıran müzikal özellikler nelerdir?
Lirik tarzda esas olanın melodi olduğunu düşünürsek yaylılar onun müziğinde büyük önem taşır, melodiler genel olarak kemanlar tarafından çalınır. Kimi zaman melodilerin ifade edilişinde kemanlara bandoneonlar kimi zaman piyano eşlik eder. Bandoneonlar genel olarak ritm verirken kimi şarkıların bazı cümlelerinde bağımsız olarak melodiyi çaldığı da olur. Bandoneonla kemanın melodiyi birlikte çaldığı anlar bizi büyüler.
Di Sarli büyük bir piyanisttir. Onun en önemli özelliklerinden biri orkestrada piyanoyu kendisinin çalmasıdır. Ölçü sonları ve cümle geçişlerindeki piyano tınılarıyla şarkının armonisi tamamlanırken Di Sarli burada şarkının akışını sağlayıp şarkıyı yönetir. Bunun yanında piyanonun bandoneonla birlikte ritm verdiği de görülür.
Di Sarli tarzını diğer tarzlardan ayıran en önemli noktalardan biri de onun şarkılarının tempolarıdır. Lirik/romantik şarkılar genellikle yavaş tempodadır (Adagio). Bu şarkılarda ölçü başına iki vuruş (1 ve 3. vuruşlar) belirgindir. Bu durum onun müzikal tarihinin tamamını ifade etmemekle birlikte geneli ifade eder. Onun 1940’ların başındaki kimi şarkıları daha ritmik, ölçülerdeki her bir vuruş keskin ve belirgindir. Bu şarkılarda bandoneonun ön planda olduğu görülür.
Di Sarli şarkılarında genel olarak sololar bulunmaz, enstrümanlardan biri diğerine muhakkak eşlik eder.
Di Sarli tarzının önemli ayrım noktalarını ifade ederken müzikteki “Kadans/Muhteşem Bitiriş)” kavramına değinmek gerekir. Kadans müzikal olarak “bir müzik cümlesinin akorların durucu/yürüyücü özelliklerden yararlanılarak durgu (karar, kalış, bitiş) etkisi vermek için birbirine bağlanması” şeklinde ifade edilmektedir.
Kadanslar tango bestecilerinin imzası haline gelmiştir. Bir şarkının Di Sarli şarkısı olduğunu son iki vuruştan anlamak gayet mümkündür. Tango şarkıları genel olarak 1-3-1 yarı zaman (double time) ritminde, müzikal olarak 1-5-1 aralığında biter. 1 rakamı şarkının tonunun ilk notasını ifade eder. Bunu şöyle örneklendirebiliriz. Şarkının tonunun do majör olduğunu düşünelim. Bitiriş genel olarak do-sol-do şeklinde gerçekleşir. Di Sarli ikinci vuruşu (5) tüm orkestra ile güçlü, son vuruşu piyano ile daha güçsüz ama parlak çalar.
Bazı Di Sarli Şarkılarının Özellikleri ve Hikâyeleri
Sarli 1919’da ilk tango parçası olan Meditación’u yazar ama bu parçayı hiçbir albümünde kaydetmez. Bu parça Juan (Pacho) Maglio ve Francisco Canaro gibi sanatçılar tarafından kaydedilir.
Di Sarli, en önemli bestelerinden biri olan Milonguero Viejo’yu 1927 yılında besteler ve en yakın dostlarından biri olan Fresedo’ya ithaf eder.
1939 yılı “Golden Age” dönemi Di Sarli tarzı “Tango Milonguero” tarzına göz kırpar, bu dönemi Lo Pasao Pasó ve En Un Beso La Vida gibi şarkılar Di Sarli’nin bu döneminin simge şarkılarındandır.
1941-1942 yılları Di Sarli’nin kendi lirik/melodik tarzına dönüş yaptığı yıllardır. Junto A Tu Corazón, Nido Gaucho, Otra Vez Carnaval, La Capilla Blanca, Tú El Cielo Y Tú gibi şarkılar bu döneminin simge şarkılarıdır.
1944 yılında Di Sarli şarkılarında zengin lirizmin yanında melankoli duyumsanır. Vieja Luna ve Tu Intimo Secreto Di Sarli’nin bu dönemini simgeler.
Di Sarli’nin tango derslerinde ve milongalarda en çok çalınan şarkılarından biri “Bahia Blanca”dır. Bu şarkı, Di Sarli tarafından 1958’de ölümünden kısa bir süre önce kaydedilen son şarkıdır. Di Sarli bu şarkıyı doğduğu kent Bahia Blanca’ya adar.
KAYNAKÇA
Kaynak Kitaplar
Narter, Yeşim, Tango Böyle bir Şey, Ayrıntı Yayınları, Sanat ve Kuram Dizisi, İstanbul, Kasım 2016
Hess, Remi, Tango, Dost Yayınları, Ankara, Nisan 2017
İnternet Sayfaları
תגובות